بزرک

بزرک (نامهای رایج: کتان، بذر کتان، )

نام انگلیسی:Linseed

نام علمی:Linum usitatissimum L

تیره:Linaceae

شرح:کتان یکی از قدیمی ترین گیاهان قابل کشت است که به حالت وحشی نمی روید. گیاهی یکساله (بعضی از واریته های آن دو ساله) به ارتفاع 20-80 سانتیمتر است. واریته های آن که دانه تولید می کند شاخه های منشعب همراه با برگهای متناوب، باریک، نیزه ای، به طول 5/2 سانتیمتر و سه رگبرگ اصلی دارد. شکوفه های آن در نوک شاخه ها ( به طول 5/1 سانتیمتر)، معمولا آبی و خیلی بندرت سفید یا قرمز با پنج گلبرگ است. این شکوفه ها فقط چند ساعت باز می ماند. میوه اش پوشینه ای کروی دارد که در واریته های کشت داده شده ناشکوفاست. طول دانه کتان 4-6 میلیمتر، بیضوی، براق و به رنگ زرد مایل به قهوه ای تا قهوه ای کامل است.

قسمت های مورد استفاده: دانه.

زیستگاه و گردآوری: کتان به حالت وحشی نمی روید. در بسیاری از نقاط دنیا به منظور استفاده از الیاف و روغن دانه آن کاشته می شود. دانه کتان که مصرف دارویی دارد بیشتر در انگلستان، هلند، مراکش و آرژانتین کاشته می شود.

ایران: کتان به علت مصارف مهمی که در صنعت دارد غالبا پرورش می یابد. به حالت خودرو نیز در نواحی مختلف ایران می روید.

ترکیبات و اثر: اپیدرم دانه کتان حاوی مقادیر زیادی موسیلاژ است. خود دانه آن 30-40 درصد روغن ثابت و ماده دیگری دارد که تحت اثر آب اسید پروسیک (Prussic acid ) ایجاد می کند، به خاطر عمل موسیلاژ آن در روده خاصیت مسهلی دارد. همچنین این موسیلاژ به خاطر متورم شدن، روده را نرم می کند. روغن ثابت آن نیز چنین نقشی دارد. در استعمال خارج دانه های خرد شده آن به شکل ضماد التیام آبسه ها و زخمهای چرکی را تسریع می کند و درد رماتیسم را تسکین می دهد.

مصرف: دانه کتان از راه خوراکی به عنوان یک مسهل خورده می شود (1-2 قاشق مرباخوری دانه کتان را به مدت 2-4 ساعت در نصف لیوان آب بریزید، بگذارید متورم شود و سپس موسیلاژ حاصل را تنها یا همراه با دانه ها ببلعید). از طریق خارجی مخلوط دانه خرد شده کتان با آب گرم به شکل ضماد برای التهابات، زخمهای چرکی و انواع کوفتگیها به کار می رود. همچنین گاهی برای از بین بردن التهاب مثانه و کلیه ها مصرف می شود ولی اثر واقعی ندارد.