لاواندا (نام علمی: Lavandula stoechas L) گیاهی است از خانواده نعناسانان که برگ‌ها و قسمت سبز گیاه دارای اسانس روغنی فرار است. اسطوخودوس گیاهی چند ساله به شکل بوته کوچک به بلندی نیم متر و بسیار پرشاخه است. این گیاه دارای ساقه‌های آن ۴گوشه، برگ‌های کشیده و متقابل، پوشیده از کرک سفید پنبه‌ای می‎باشد. برگ‌های اسطوخودوس که در بهار ظاهر می‌شود به رنگ بنفش تیره به صورت سنبله و دارای کرک‌های معطر است. میوهٔ این گیاه ۴ فندقه‌ای است و هریک از آنان نیز پس از رسیدن، شکل بیضوی و رنگ قهوه‌ای شفاف پیدا می‎کنند. در سطح میوه ۳ زائده مشخص دیده می‌شود. از کلیه قسمت‌های این گیاه مخصوصاً شاخه‌های برگدار آن بوی قوی ولی مطبوع استشمام می‌گردد. در بعضی مناطق به دلیل ظاهر زیبایی که گیاه پس از گل دادن پیدا می‌نماید آن را به عنوان یک گیاه زینتی پرورش می‎دهند. قسمت مورد استفاده این گیاه سرشاخه‌های برگدار و گل‎دار آن است که علاوه بر مصارف درمانی، اسانس‌گیری به عمل می‌آید.

نام‌های دیگر آن: خیر دشتی، آنس الارواح، لاوند، ممسک الارواح، ضُرم، زغلیل، رزالذهب، خیری، خرام، خرامی، آلاله تلخ، گل‌لاوند، شاه‌اسپرم رومی می‌باشد. در تنکابن آن را تروم می‌نامند.

ترکیبات شیمیایی اسانس اسطوخودوس، مرکب از نوعی ستن (با بوی کامفر و نعناع) سینئول، الکل و لینالول است. مطابق تحقیقی دربارهٔ اثرات گیاهان درمنه، اسطوخودوس و آویشن شیرازی بر روی باکتری‌های Staphylococcus aureus، Pseudomonas aeruginosa و Klebsiella pneumonia که در سال ۲۰۱۴ انجام شد، اسانس اسطوخودوس دارای اثر مهارکننده بر روی باکتری‌های بیماری زای مورد مطالعه می‌باشد.^[۴]

این گیاه یکی از خوشبوترین گیاهان دارویی در جهان محسوب می‌شود که در مناطق مختلفی از ایران، هند، چین، انگلیس و کانادا به صورت خودرو رشد می‌کند. این گیاه علاوه بر آنکه به عنوان یک گیاه دارویی پرخاصیت در طب سنتی ایران و طب سنتی کشورهای چین و هند مورد استفاده قرار می‌گیرد به عنوان یک خوراکی مفید در سبد غذایی بسیاری از خانواده‌های آسیایی و اروپایی وجود دارد.

در متون آروماتراپی مدرن (رایحه درمانی) از اسطوخودوس به عنوان یک اسانس ضدباکتری و نوعی آنتی بیوتیک طبیعی یاد می‎شود . از برگ ها و ساقه اسطوخودوس ، برای تهیه عصاره‎ای برای درمان بیماری های دستگاه گوارش و روماتیسم استفاده می‎شود . این اسانس برای اهداف آرایشی و بهداشتی نیز مورد استفاده قرار میگیرد .

همچنین این گیاه برای اعصاب، افزایش دهنده شیر مادر، تحلیل برنده نفخ و گاز روده، نشاط آور، باز کننده انسداد عروقی، مسهل بلغم و سودا خصوصاً سودای مغز، ضد میگرن، زکام، آسم، برونشیت، دل پیچه، درد سینه، تنگی نفس، سرفه، اگزما و ضد عفونی کننده دستگاه مجاری ادراری است.

روغن اسطوخودوس

روغن اسطوخودوس یکی از روغن‎های گیاهی است که دارای خواص زیادی برای سلامتی انسان می باشد و از تقطیر بخار گل‎های اسطوخودوس حاصل می‎شود. اسطوخودوس به طور طبیعی دارای عطر خوشی می‎باشد به همین دلیل در صنایع عطرسازی کاربرد فراوانی دارد.