طب سنتی شامل جنبه‌های پزشکی در دانش سنتی است که در جوامع گوناگون و در نسل‌های مختلف پیش از دوران پزشکی مدرن شکل گرفته‌است. طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی (WHO)، طب سنتی «مجموعه‌ای است از دانسته‌ها، مهارت‌ها و اعمال که بر پایهٔ نظریه‌ها، باورها و تجربه‌های بومی فرهنگ‌های مختلف است، خواه قابل شرح باشد یا نباشد، که در بهداشت و نیز پیشگیری، تشخیص، بهبود و مداوای بیماری‌های جسمی و ذهنی مورد استفاده قرار می‌گرفتند». در مقابل طب سنتی، «پزشکی مبتنی بر شواهد » قرار دارد.
در برخی از کشورهای آسیایی و آفریقایی، تا ۸۰٪ از مردم نیازهای اولیهٔ بهداشتی خود را از طریق طب سنتی برطرف می‌کنند. زمانی که از طب سنتی خارج از فرهنگ سنتی استفاده می‌شود، آن را «پزشکی جایگزین» در نظر می‌گیرند.
برخی از انواع طب سنتی مورد استفاده در سراسر دنیا عبارتند از: طب سنتی چین، طب سنتی کره‌ای، طب سنتی آفریقایی، طب ایران باستان، طب سنتی ایرانی، آیورودا و طب سنتی اروپایی. رشته‌های علمی که به مطالعهٔ طب سنتی می‌پردازند عبارتند از گیاه‌درمانی، اتنومدیسین، مردم‌گیاه‌شناسی و انسان‌شناسی پزشکی.
سازمان جهانی بهداشت خاطر نشان می‌کند که «استفادهٔ نادرست از داروها و روش‌های سنتی می‌تواند اثرات منفی یا خطرناکی داشته باشد» و «تحقیقات بعدی لازم است تا اثربخشی و ایمنی داروها و روش‌های مورد استفاده در برخی از طب‌های سنتی تأیید گردد.» سازمان جهانی بهداشت یک استراتژی ۹ ساله برای حمایت از کشورهای عضو دارد که از نقش مثبت و سازنده طب سنتی در جوامع اطمینان حاصل گردد.
روش‌های تشخیص
در طب سنتی چند روش تشخیص وجود دارد.
۱. مزاج‌شناسی، معاینه وضعیت روانی
۲. نبض
۳. ادرار و مدفوع
۴. عنبیه‌شناسی
۵. زبان‌شناسی
۶. پاندول
باد، در طب سنتی:
۱. انتفاخ (بادکردگی) غیرطبیعی
۲. تورّم (آماسیدگی) و عِظَم (بزرگ شدگی، برآمدگی) غیرطبیعی می‌باشد.
بخارات
بُخار (در جمع: بُخارات و اَبْخِرَة)، در اصطلاح پزشکی سنّتی (جالینوسی)، بُخاری (= حالت گازی برخی از مواد) که از گَندِگی (عفونت) یکی از اَخْلاط چهارگانه (دم، بلغم، صفرا و سودا) در یکی از اندامها یا در همه تن برمی‌خیزد و از راه رگها به سَر و دماغ (مغز سر) می‌رسد و سبب حدوث بیماری‌ها و آشفتگیهایی در دماغ (مغز سر) می‌شود.
به‌طور مثال:
پیشگیری، نگهداری و درمان بیماری‌های روانی در طب سنتی:
در سبب‌شناسی بیماری‌ها و ناهنجاریهای روانی سه بعد مطرح است که ۱- بیولوژی – فیزیولوژی (جسم)- متخصص ژنتیک- فیزیولوژیست – پزشک – حکیم -متخصص طب سنتی، ۲- سایکولوژی (روان) روانشناس بالینی – روانشناس سلامت- مشاور – روانپزشک، ۳-محیط (جامعه) جامعه‌شناس – انسان‌شناس – روحانی یا عالم دینی نقش کلیدی خواهند داشت و مسلماً فرایند درمانی موفق متد و روشی بین رشته‌ای خواهد بود که بیمار را در ابعاد مختلف به حالت تعادل یا سلامتی برساند، اما در بعد فیزیولوژِیک -سایکولوژیک یعنی جسمانی – روانی
روان درمانگر طب سنتی (روانشناس): بر اساس تئوری کلی اخلاط به وجود آمدن بیماری‌های روانی از بعد فیزیولوژیک یا بیولوژیک به دلیل افزایش یا کاهش کمی یا کیفی، یکی از اخلاط چهارگانه در کل بدن یا سیستم اعصاب مرکزی (CNS) می‌باشد که از طریق تکنیک‌ها و مداخلات متعددی، این غلبه اخلاط در بیمار بر طرف شده و به حالت تعادل یعنی سلامتی بازمی‌گردد. در طب سنتی به موازات استفاده از گیاهان دارویی و اعمال یدی چون ماساژ، حجامت، فصد (خون گیری) و … برای ایجاد تعادل مزاجی جسمانی و روانی استفاده می‌شود. از الگوی غذایی خاصی در روند بهبود بیماران روانی استفاده می‌گردد، به‌طور مثال مصرف برخی از غذاها با تأثیر بر انتقال دهنده‌های عصبی مهمی چون سروتونین و نوراپی نفرین باعث ایجاد علائم بالینی افسردگی می‌شوند از طرفی با بهم ریختگی در سیستم گوارش و ایجاد یبوست و عدم دفع، بدن را مسموم می‌نمایند.
طبایع غذاها
در طب سنتی غذا به دو دسته سرد، گرم تقسیم می‌شوند؛ که روش‌هایی برای تشخیص این ۲ امر وجود دارند ولی استثنائاتی در این زمینه هم وجود دارد.
کلیه ماده‌های غذایی، تندی، شوری و شیرینی جزء گرم مزاج‌ها شناخته می‌شود.
و کلیه ماده‌های غذایی ترش، ملس، کال، میوه نارس و هر چیزی سفید به جزء شکر و نمک جزء سرد مزاج‌ها شناخته می‌شود.
که خود این ۲ دسته بر اساس حالت میزان موجود آب درون ماده غذایی، تقسیم‌بندی می‌شود.
| غذاهای گرم، خشک | پنیر کهنه، موسیر، کلم، سیر، چغندر(لبو)، پیاز، تخم ریحان، فلفل سبز، بادمجان، برگ چغندر، پونه، پیازچه، ترخون، تره شاهی، جعفری، رازیانه، ریحان، شاه تره، شنبلیله، شوید، کرفس، کنگر، گزنه، مارچوبه، مرزه، نعناع، والک، نخود، لپه، جوی دوسر، شیره خرما، شکر سرخ، نارگیل، زیتون، به، انبه، فندق، گردو، روغن زیتون، عسل، آهو، اردک، بلدرچین، جوجه کباب، تخم ماهی، کپک، خروس، کبوتر، گنجشک، قرقاول، شترمرغ، شتر، دل، تخمه آفتابگردان، چلغوزه، آویشن، اسفند، اسطوخودوس، بادرنجبویه، پونه، دارچین، زردچوبه، زعفران، زنجبیل، برزک، بادام هندی، بادام تلخ، بنه، پسته |
| غذاهای گرم، تر | کره، ماست چکیده، شلغم، هویج، انواع ترب، زردک، سیب زمینی ترشی، قدومه، خاکشیر اقسام توت، بالنگو، خربزه، طالبی، خیار چنبر، گرمک، تربچه، یونجه، گندم، اقسام لوبیا، انجیر تازه، انجیر خشک، انگور، خرما، سیب‌زمینی، قیسی، گلابی، موز، مویز، گوسفند، بوقلمون، پاچه، جگر سفید{شش یاریه}، جگر سیاه، زبان، مغز، غاز، سار، مرغ محلی، میگو، گل گاوزبان، بادام شیرین، بادام زمینی، تخم طالبی، تخم خربزه، کنجد، ارده، روغن بادام تلخ، روغن کنجد، شیره، انگور |
| غذاهای سرد و تر | پنیر تازه، خامه، دوغ، ماست، سرشیر، شیر، سیب زمینی، اسفرزه، توت فرنگی، خیار بوته ای، اقسام کدو، هندوانه، گوجه فرنگی، اسفناج، بامیه، خرفه، قارچ خوراکی، کاسنی، کاهو، لوبیا سبز، باقالا تازه، نخود سبز، دارابی، پرتقال، آلوچه، آلو، هلو، نارگیل، لیمو شیرین، کیوی، شلیل، شفتالو، انواع ماهی، گوشت گاو، به دانه، تخم کدو، تخم هندوانه، خشخاش |
| غذاهای سرد و خشک | قره قروت، کشک، بارهنگ، تمشک، شاتوت، ترشک، ریواس، گشنیز، ارزن، برنج، جو، باقالا خشک، ذرت، عدس، ماش، ولیک، نارنج، لیمو عمانی، سنجد، گریپ فروت، کنار، غور، زرشک، زغال اخته، زالزالک، تمر هندی، بالنگ، انار ترش، ازگیل، آلبالو، سیرابی، قلوه، گوشت بز، قهوه، نشاسته، سماق، بلوط خوراکی، شاه بلوط، شاهدانه، سرکه |
| غذاهای معتدل | خاکشیر، بادام، سیب، کرفس، نیمرو، سبزی خوردن، شیر تازه، شیر ترش، آب باران، انار شیرین، آش زیره، زردآلو، خرمای نیم رسیده، بنفشه، ریحان یا سوسنبر، سیب شیرین، کوکو سبزی، فرنی، بال و گردن مرغان، شکر، آبگوشت، آبگوشت شیر، آبگوشت گندم، آبگوشت لپه، آبگوشت بزباش، کوفته با گوشت گوسفند، گوشت بره، گوشت تیهو، گوشت مرغ خانگی، نان فطیر، نان فرنی |
منابع
کتاب‌ها
- بیرونی، ابوریحان (۱۳۷۰). الصیدنه فی الطب. ۱. ترجمهٔ عباس زریاب. تهران: مرکز نشر دانشگاهی تهران. ص. ۲۰۱.
- ابن سینا، حسین (۱۳۷۰). قانون در طب. ۷ جلدی. ترجمهٔ عبدالرحمن شرفکندی. تهران: انتشارات سروش.
- مومن حسینی، محمد (۱۳۷۳). تحفه حکیم مؤمن. تهران: انتشارات مصطفوی. ص. ۸۴.
- جرجانی، اسماعیل (۱۳۵۶). ذخیره خوارزمشاهی. ۱. به کوشش سید جلال مصطفوی کاشانی. تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
- حکیم محمد اعظم خان، حکیم محمد (۱۳۹۴). محیط اعظم. ۲. به کوشش رشید تفقد. تهران: المعی. ص. ۱۶۸۰. شابک ۹۷۸-۶۰۰-۷۶۵۸-۰۰-۰.
- طب سنتی، خیر اندیش
- غذای شما، محمد دریایی
- تغذیه در طب اسلامی، غلامرضا کرد افشاری، حوریه محمدی کناری
- راز درمان، عبدالله احمدیه
- روانشناسی بالینی، جری فیرس
- طب رازی، مجید احدوند
- راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی DSM-5 انجمن روانپزشکی آمریکا Association, American Psychiatric.
- جهانشاهی٬شهره٬داروسازی گیاهی٬نشرمولف، ۱۳۹۵
